اعجاز معنوی قرآن

مقدمه :
خداوند تبارک و تعالی هنگامی که حکمت خود را بر زمین گسترانید سعادت دنیوی و اخروی انسان را در قالب کتابی نازل ساخت که آن را قرآن نامید و در هر عصر و زمان مطابق استعداد مردم آیاتی را نازل میساخت و برای بیان خردمندانه این احکام راهنمایانی برای مردم میفرستاد.
پس این هدایتنامه بزرگ الهی جامع تمام نیازهای بشری بوده و مربوط به همه ادوار و عصرهاست و تمامی انسانها را شامل خواهد شد. احکام و عبادات ، قوانین ، فضایل و آداب و قوانین سیاسی، مدنی، اجتماعی و اقتصادی همگی در قرآن جمع شدهاند.
خداوند با نزول قرآن حجتش را بر افراد تمام کرده و هیچ کتابی مانند قرآن جوابگوی تمامی نیازهای انسان نخواهد بود. احکام و عبادات، فضایل، آداب و قوانین سیاسی در آن بیان شده و همین موارد است که نشان میدهد این یک ساخته انسانی نبوده بلکه خرق عادت و معجزهای است الهی پس حتماً منشأیی غیر انسانی دارد.1
دلایل اعجاز قرآن چیست؟
1ـ قرآن زمان و مکان را در هم شکسته است. این معجزه جاویدان امروزه همان است که 1400 سال پیش توسط رسول اسلام (ص) آورده شد. مسائل و حوادث قرآن با این که مربوط به هزاران سال پیش است در اصلشان هیچگونه تردیدی ایجاد شده است این معجزه قرآن است که در محدوده زمان و مکان قرار نگرفته و از 1400 سال پیش بدون هیچ گونه تخریبی باقی مانده است.یکی دیگر از اعجاز قرآن آسان فهمی قرآن است پس چرا در حالی که غنی ترین کتاب جهان است فهمش آسان و بدور از هرگونه مشکلی میسر است؟ قرآن یک شاهکــار ادبــــی است و تحدی خداوند نیز به این مسئله برمیگردد که اگر تمامی افراد روی زمین جمع گردند نمیتوانند کلمهای مثل قـــــرآن آورند و در این زمینـــه تلاش دروغ پردازهایی چون مسیلمه کذاب بیثمر مانده است.2ـ قرآن یک معجزه روحانی :
قرآن معجزهای است که با عقلها و اندیشهها و ارواح انسانها سرو کار دارد.3 بنا براین این معجزه روحانی از معجزات دیگر که اغلب جسمی هستند برتر خواهد بود.
اینجاست که گفته میشود قرآن معجزهایست که بشر در برابر آن زانوی ناتوانی بر زمین زده است و بنابراین آنجا که خداوند تحدی میکند هیچکس نتوانسته پاسخگوی او باشد. خداوند در میان اعراب که زبان آنها از گستردهترین زبانهای دنیا بوده و در فصاحت و بلاغت کسی به پای آنها نمیرسیده تحدی میکند و اینست اعجاز لفظی قرآن که با اعجاز معنوی آن همراه است.
اعجاز قرآن بر چند دسته هستند؟4
1ـ از نظر رسا بودن تعبیرات، موزون بودن کلمات و جمله بندیها و به طور کلی فصاحت و بلاغت
2ـ از نظر معارف دینی و معرفی مبدأ و معاد.
3ـ از نظر علوم دانشهایی که در آن وجود دارد.
4ـ از نظر طرح قوانین اجتماعی.
5ـ از نظر اخبار از حوادث آینده.
اعجاز محتوای قرآن:
انسان در روند تکامل زندگی و حیات خود نیازمند تغییر و دگرگونی در زندگی است و اینگونه است که شعرا و هنرمندان پیوسته آثار خود را مورد تصحیح و نقد قرار میدهند.
اما قرآن اینگونه نیست. هیچ تضاد و اختلافی در معنای آن وجود ندارد.
«أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلاَفًا کَثِیرًا .»5 ؛ آیا پس تأمل نمیکنند در قرآن و اگر از نزد خدا نبود هر آینه در آن اختلافی زیاد یافته بودند.
قرآن
معجزهای است که با عقلها و اندیشهها و ارواح انسانها سرو کار دارد. بنا
براین این معجزه روحانی از معجزات دیگر که اغلب جسمی هستند برتر خواهد بود
آسان فهمی قرآن
«وَلَقَدْ یَسرنا القرآن للٍذّکر»6 ؛ آری قرآن کتابی است اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی برای ساخت زندگی بشر. و بشر را با تمام ابعاد فهمش در نظر میگیرد پس باید قابل فهم باشد.
«یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ »7؛ خداوند آسانی شما را میخواهد نه سختی شما را.
شاهکار ادبی:
دیوان حافظ به عنوان یکی از مهمترین آثار ادبی نیز مورد تقلید هنرمندان قرار گرفته و اثری مثل او را آوردهاند. مثلاً ادیب معاصر ما آقای الهی قمشهای. 8 ولی آنچه مسیلمه آورد همانند آوری نیست او فقط چند واژه را جابجا کرد به گمان اینکه همانند قرآن را آورده است.

«انا اعطیناک الکوثر» را «انا اعطیناک الجماهر» آورده و این یک تحریف است نه همانند سازی. واژه کوثر به معنای سرشار و فراوان است. و مصداق آن نسل گسترده ، نام بلند و آوازه فراگیر است ولی «جماهر» یک لغت تک معنایــــی است. معنای کوثر از لحاظ پیشگویی تاریخی هم مد نظر قرار خواهد گرفت مانند نسل و دودمان گسترده.
به طور کلی اعجاز قرآن به دو دستهی لفظی و معنوی تقسیم میشوند. آن دسته که از ظاهر کلمات و عبارات قرآن خارج میشود و آندسته که از باطن و فراسوی کلمات قرآن میتوان استخراج کرد.
فصاحت و بلاغت جزء اعجاز لفظی قرآن قرار میگیرد؛ معارف دینی و علوم دانشهای بشری که جزئی از اعجاز معنوی میباشد.
تاریخ صحیح که جزء همان علوم بشری است، اخبار از آینده و قوانین اجتماعی جزء اعجاز معنوی قرآن کریم مطرح میگردد.9
ما در این قسمت بحث چندانی روی اعجاز لفظی نخواهیم داشت و بحث پیرامون اعجاز معنوی قرآن خواهد بود.
اعجاز قرآن از نظر علوم روز:
قرآن دایره المعارف نیست، بلکه یک کتاب تربیت و هدایت می باشد، هدایت در همه ابعاد آن و «نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء.»؛ و قرآن را بر تو نازل کردیم در حالی که بیان کننده همه چیزهاست.
ـ قرآن یک کتاب علوم طبیعی نیست و بیان اسرار عالم فقط هدف تربیتی و اخلاقی دارد و این درست نیست که ما فرضیههای علمی را اساس آیات قرآنی قرار دهیم چـرا که فرضیههای علمی همیشه راه فنا را در پی میگیرند در حالی که ایات قرآن فناناپذیرنـد. (مانند فرضیه لاپلاس.)
ـ مثلاً در مورد گیاهان و وجود جنس نر و ماده در آنها یک دانشمند فرانسوی در سال 1731 آن را تصریح کرد در حالی که قرآن این حقیقت را صراحتاً در چندین مورد میفرماید:
« وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّن نَّبَاتٍ شَتَّى»10؛ و از آسمان آبی فرو فرستادیم و بوسیلــه آن جفتهایی از گیاهـــان گـوناگون رویاندیم.
«وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ »11 ؛ و زمین را توسعه دادیم و کوههایی در آن انداختیم و از هر گیاه زیبا زوجی در آن رویاندیم.
پس بدین ترتیب حتی در مورد عالم گیاهان و نباتات نیز قرآن چیزی را کم نگذاشته استو تمامی قوانین طبیعی در این زمینه را بیان نموده است.
همچنین قرآن میفرماید: «و القینا فی الارض رواسی» ؛ ما در زمین کوههایی افکندیم این نشاندهنده پیدایش کوهها بعد از زمین است. در حالی که دانشمندان امروزه ثابت کردهاند که چین خوردگیهای زمین پس از سرد شدن پوسته زمین ایجاد شده است.
اعجاز معنوی قرآن و پیشگویی از آینده :
ذات انسان به گونهای است که همیشه میخواسته مطلع از حوادث آینده باشد اما هیچ یک از مدعیان پیش گویی نتوانستهاند به این نیاز انسان پاسخگو باشند. اکنون نمونههایی از اخبار غیبی قرآن و پیشگوییهای آن را بیان میداریم: شکست رومیان و پیروزی مجدد آنها.
«الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَیَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ یَنصُرُ مَن یَشَاء وَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ . وَعْدَ اللَّهِ لَا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ »؛12 شکست خورد روم در نزدیکترین سرزمین و ایشان پس از شکستشان به زودی پیروز شوند، در چند سال برای خداست کار از پیش و از پس و در آن روز خرسند شوند مؤمنان. به یاری خداوند هر که را خواهد یاری کند و او عزتمند مهربان است. وعده خداست و نشکند خدا وعده خویش را و لیکن بیشتر مردم نمیدانند.
هنگامی که مسلمانان در مکه بودند و در ظاهر ناتوان جنگی میان ایرانیان و رومیان صورت گرفت و منجر به شکست رومیان شد. دشمنان اسلاماین حادثه را به فال نیک گرفتند. و هنوز 9 سال نگذشته بود که مطابق این آیات رومیان در نبرد دیگری بر مسلمانان پیروز شدند و مقارن آن جنگ،در جنگبدر مسلمانان بردشمنانغالبگشتند.
قرآن یک شاهکــار ادبــــی است و تحدی خداوند نیز به این مسئله برمیگردد که اگر تمامی افراد روی زمین جمع گردند نمیتوانند کلمهای مثل قـــــرآن آورند و در این زمینـــه تلاش دروغ پردازهایی چون مسیلمه کذاب بیثمر مانده است
پیش بینی فتح مکه:
«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِکَ فَتْحًا قَرِیبًا » ؛ همانا راست آورد خدا بر پیامبر خویش خواب را به درست که درآیید در مسجد الحرام اگر خدا خواهد آسودگان تراشندگان سرهای خویش و کوتاه کننده ناخنهای خویش بیآنکه بیمی داشته باشید. پس آنچه را ندانستید خدا دانست و آن پیروزی نزدیک را قرار میدهد.13
این آیه میفرماید: مراسم عمره در مکه با کمال آرامش انجام خواهد شد و بعد نیز جریان فتح مکه و مسائل آن که همگی بیان میشود.
پیش بینی قرآن فقط محدود به این نخواهد بود و ما در قرآن موارد بسیاری را از این قبیل داریم. مثلاً آیات سوره کوثر که خبر از کثرت دودمان پیامبر(ص) میدهد.
قرآن و فضا

«مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنتَصِرَانِ فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاء فَکَانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهَانِ فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ .»14 ؛ ای گروه جن و انس ، اگر میتوانید از حدود و اقطار آسمانها تجاوز نمایید و به آسمانها و زمینهای دیگر نفوذ کنید ولی بدانید که نمیتوانید نفوذ کنید مگر به وسیله قدرتی مخصوص پس کدامیک از نعمتهای پروردگارتان را تکذیب میکنید. بر شما اشعههایی از آتش و دودی مخصوص فرستاده میشود و شما هم به یکدیگر نمیتوانید کمکی بنمایید پس کدامیک از نعمتهای پروردگارتان را تکذیب میکنید موقعی که آسمان شکافته میشود و چون مس گداخته قرمز رنگ میشود.
این یکی از پیشگوییهای قرآن است که میگوید رنگ آسمان قرمز رنگ خواهد شد آسمان به طور طبیعی وقتی ما به آن مینگریم آبی آرامش بخشی دارد که دید هر بیننده را میآراید. اما همین رنگ آرامش بخش برای کسانی که محوطه اتمسفر زمین را ترک کردند و به فضا وارد شدند رنگ قرمز تیرهای خواهد بود که حتی و النتنیا تر شکووا اولین زن فضانورد روسی در خاطرات خود به فضا چنین مسئلهای را خاطرنشان کرده است.
و یا درمورد نیروی جاذبه زمین که قرآن این را هزارانسال پیشاز نیوتن کشفکرده و بیان میدارد:
«اللهُ الّذی رَفَعَ السّمواتِ بِغَیرِ عَمْد تَرونهَا ثُمّ اسْتَوی عَلیَ العَرشِ و سَخّرَ الشّمسَ و القَمَر کُلّ یجری لاجل مُسمّی یُدَبّر الامر یفصل الایات لَعَلّکُم بلقاء ربّکُم توقنون»15 ؛ خداست آنکه بیفراشت آسمانها را بی هیچ ستونی که آن را ببینید. سپس استوار شد بر عرش و رام کرد مهر و ماه را هر کدام روانند تا سرآمدی معین میپردازد کار را تفصیل میدهد آیات را شاید شما به ملاقات پروردگار خویش یقین آورید.
عمد به معنای ستون است و نیتجه آن اینست که آسمان ستونهایی دارد ولی قابل مشاهده نیست و یا در جایی که میگوید: «وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا یَشَاء قَدِیرٌ » ؛ و از نشانههای اوست آفرینش آسمانها و زمین و آنچه در آنها پراکنده است از جنبندگان و او بر گرد آوردن آنان زمانی که بخواهد تواناست. 16
و اینجا نشانههای قدرت خداوند را موجودات و جنبندگانی میدانند که در زمین و آسمان جمعند و کلمه «دابه» نشان دهنده وجود موجوداتی در آسمانها و سایر کرات میباشد که دانشمندان نمونهای از این نوع حیات را نیز ثابت کردهاند در حالی که قرآن آن را سالها پیش آشکارا بیان فرموده بود.
اعجاز قرآن از دریچه معارف دینی:
معجزه یک پیامبر علاوه بر اینکه باید شکننده قوانین بشری و خارج از حوزه توانمندیهای آن بوده باشد در عین حال باید از سنخ اموری باشد که در عصر آن پیامبر مردم و یا نخبگانی از آنان در آن به نبوغ و کمال بشری رسیده باشند. از اینروست که معجزه پیامبر خاتم(ص) کتاب است . این کتاب بزرگ الهی که ابعاد و جوانب اعجازی آن هزاران اندر هزار می باشد در لفظ و در معنی در امروز و در فردا در ادب و بلاغت و اسلوب و روش تألیف در اثبات نزول قرآن ، در علوم و معارف قرآن ، در برنامه شریعت قرآن و ... در تأثیرگذاری فوقالعاده آن بر فطرت و روان بشری و ... بلاخره اعجاز آن در عرصه علوم کنونی و تجربی. مأموریت اصلی و موضوع اساسی قرآن همانا «انسان» است. وظیفه قرآن این است که چهارچوبهای بنیادین یک جهانبینی کلی از هستی و رابطه آن با آفریدگار آنرا پیریزی نموده و جایگاه انسان در این میان را معرفی نماید و آنگاه براساس این بینشها و نگرشها یعنی براساس این جهانبینی کلی نظامی را برای زندگی بوجود آورد که به انسان میدان میدهد.17
ایدئولوژی مذهبی اسلام در قرآن بیان شده و زیر بنای مسائل دینی در آن ذکر شده است . قرآن از مهمترین مسائل زندگی انسانی که مسئله معاد میباشد و مسائل عقیدتی که مربوط به اثبات وجود خداست و ابتداییترین مسائل است را بیان میدارد. آنجایی که میگوید: «فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ» ؛ پس چون در کشتی سوار شوید بخوانند خدا را بی غش پس چون نجات داد ایشان را آن گاهه ایشان مشرک میشوید.18
توحید فکری و استدلالی همگی در قرآن بیان شده . این آیات کشش و جاذبهای خاص دارد و خدا را با عظمت بیپایان در اعماق روح انسان جاری میدهد.
«هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى یُسَبِّحُ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ .» ؛ اوست خدایی که جز او خدایی نیست دانای نهان و هویدا. او بخشنده و مهربان است . او خدایی است که جز او خدایی نیست . پادشاه پاک، سلام، اماندهنده نگهبان توانای فرمان فرمای بزرگ و خدا از آنچه شرک میورزند منزه است. اوست خداوند آفریدگار و پدیدآورنده پیکر ساز و صاحب نامهای نکو آنچه در آسمانها و زمین است.19
و یا در جایی دیگر میگوید: «وَلَوْ أَنَّمَا فِی الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ » ؛ اگر تمام درختان روی زمین قلم شوند و دریا با هفت دریای دیگر مرکب، با اینحال کلمات خدا تمـام نمیشوند و قــادر به نوشتن نخواهند بود.20
و اینجاست که تصویری از بینهایتی ذات پروردگار معرفی میکند و یا علم بینهایت او را با جمله «یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ »21 ؛ از چشمهایی که به خیانت دیدگان آگاه و از اسرار درون سینهها باخبر است، بیان میدارد. و به همین ترتیب بعد از اثبات وجود حق به مسئله معاد و مرگ میپردازد «... وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ . ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ یُحْیِی الْمَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ .»22 ؛و زمین مرده را میبینی که پس از نزول باران تحرک و جنبش مییابد و نمو میکند و از هر جفت گیاهان باطراوت و نشاط انگیز میرویاند. اینها بخاطر این است که بدانید خداوند بر حق است و مردگان را زنده میکند و بر همه چیز قادر است.
قرآن و تاریخ :
داستانهای تاریخی قرآن یک شاهکار هستند و حقایق تاریخ را بدون اینکه دستخوش تحریفی شده باشند خردمندانه بیان میکندو ما را از افسانههای دروغین تاریخ درامان میدارد.

در این مورد به مثالی در مورد حضرت داوود در قرآن و تورات اشاره میکنیم:
در قرآن آمده است که حضرت داوود به قضاوت در میان مردم زمان خود معروف بودند اما در موردی خداوند ایشان را آزمایش کردند و هنگامی که دو نفر متخاصم جهت قضاوت پیش او آمدند او عجول شد و بدون اینکه حرف دوم را بشنود حکم را به نفع نفر اول صادر نمود و اینجا بود که این آیه نازل شد که :
«یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ »23 ؛ ای داوود ما در زمین تو را جانشین قرار دادیم پس میان مردم به حق حکم ران و از هوس پیروی مکن که از راه خدا گمراهت کند.
و این آیه نشان میدهد که لغزش داوود در طرز رأی دادن و قضاوتش بوده نه چیز دیگر.
اما در تورات اینچنین آمده که داوود هنگامی که در اورشلیم بود از پشت بام زنی را برهنه میبیند که مشغول شست و شوی خویش است و عاشق او شده و با او همبستر میگردد و او از داوود حامله میشود . داوود دستور میدهد شوهر این زن را که از افسران پاک نیت لشکر او بوده دور از او در جایی خطرناک بگمارند تا داوود بتواند همسر او را تصاحب کند و این کار از نظر خداوند ناپسند آمده است.
و بسیاری از داستانهای دیگر که تناقص آنها در تورات و انجیل با قرآن دیده میشود. در حالی که به اعتقاد ما و طبق آیات قرآنی پیامبران، معصوم و این اعمال با مقام نبوت سازگار نیست.
قوانین و اجتماع :
قوانینی که قرآن بیان میفرماید محصور به هیچ عصر و زمان نخواهد بود و برای اداره جهان امروز نیز کافی است. مثلاً قرآن اخوت و برادری را به عنوان اصلیترین مسئلهای که در پیوند اجتماعی انسانها مطرح است بیان میدارد. این رفیقو دوست کلمهای است کلیدی در جهان امروز و بهعنوان یک شعار مهم اجتماعی است. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ » ؛ همانا مؤمنان برادر هستند پس برادرانت را به صلح دعوت کن.24
«وَاذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا» ؛ و یاد آورید
نعمت خدا را بر شما هنگامی که دشمن یکدیگر بودید. پس میان دلهای شما دوستی افکند تا به نعمت او برادر شدید.25
همچنین قرآن اصل عدالت را به عنوان زیر بنای همه قوانین اجتماعی پذیرفته است.
«و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل.» ؛ پس هنگامی که بین مردم حکم میکنید به عدالت حکم کنید.
و همچنین عدالت به عنوان هدف نهایی بعثت پیامبران پذیرفته و میگوید:26
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ. 27
پیامبران خود را با دلایل آشگار فرستادیم و به همراه آنها کتاب و قانون نازل کردیم تا مردم عدالت را برپا دارند.