مرکز فرهنگ و معارف قرآن
مرکز فرهنگ و معارف قرآن» دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم در سال 1366 با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع ازحقانیت آموزه‌هاى آن شکل گرفت و با نگاهى کاملاً نو به عرصه‌هاى تفسیر، ترجمه و موضوعات قرآنى، به جهت‌دهى فعالیت‌هاى قرآنى در حوزه علمیه قم، بسیارى یارى رساند
تاریخچه
«مرکز فرهنگ و معارف قرآن» دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم در سال 1366 با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع ازحقانیت آموزه‌هاى آن شکل گرفت و با نگاهى کاملاً نو به عرصه‌هاى تفسیر، ترجمه و موضوعات قرآنى، به جهت‌دهى فعالیت‌هاى قرآنى در حوزه علمیه قم، بسیارى یارى رساند. این مرکز وظایفى همچون: تأمین منابع و اسناد قرآنى، طبقه‌بندى و سازماندهى معارف قرآنى، تدوین فرهنگ‌نامه‌ها و دائرة المعارف‌هاى متنوع قرآنى، پدیدآوردن تفاسیر گوناگون، پاسخگویى به سؤالات و شبهات و شناسایى خلأها و نیازها در عرصه فرهنگ قرآنى را به عهده گرفته است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و گرایش وسیع به مسائل اسلامی، نیاز به پژوهش‌های جدی و گسترده در همه زمینه‌ها به وجود آمد و در بخش قرآن به سبب کاستیها که در تحقیقات قرآنی در حوزه‌های علمیه احساس می‌شد، ضرورت‌های جدیدی رخ نمود و تلاش‌های گسترده‌ای صورت گرفت. از جمله: تحقیقات و نوشته‌های اندیشمند فرزانه آیت الله هاشمی رفسنجانی تحت عنوان کلید قرآن، بود، این پژوهش انگیزه بسیار نیرومندی را فراهم نمود تا گروهی گرد هم آیند و دستنوشتههای دوران زندان ستمشاهی ایشان را تکمیل و آماده ارائه کنند.
از سال 1366 تهیه تفسیر راهنما با استفاده از دستنوشتههای آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دستور کار مرکز قرار گرفت. دهها نفر از محققان و قرآن‌پژوهان این مرکز طی 15 سال کار مستمر و پژوهش دقیق موفق شدن سبک جدیدی از تفسیر قرآن را بوجود آورند.
بر پایه این تحقیقات، در گام بعدی فرهنگ قرآن و دائرة المعارف و سایر پژوهش‌های مرکز شکل گرفت و هم اکنون مرکز با تولید سالیانه بیش از 70 جلد کتاب در زمینه پژوهش‌های بنیادی و کاربردی قرآنی به عنوان بزرگ‌ترین مرکز قرآن‌پژوهی کشور شناخته شده است.
اهداف و وظائف
پژوهش در معارف و علوم قرآن کریم، با توجه به جایگاه رفیع آن در فهم اهداف و اصول اسلام، تلاش‌های گسترده و مستمری می‌طلبد. آگاهی از دستورات و تعالیم نورانی و انسان‌ساز قرآن مجید و دستیابی به موضوعات مطرح شده در آن، از اهداف بلند و اساسی دانشمندان و فرزانگان بوده و در این میان، مسئولیت حوزه‌های علمیه در زنده نگهداشتن قرآن بسیار سنگین‌تر است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در مسیر بهره‌گیری هرچه بیشتر از امکانات پیشرفته و فن‌آوری نوین می‌کوشد تا پژوهش‌ها و تحقیقات نو و غنی‌تر را برای آن قرآن‌پژوهان و علاقمندان معارف قرآنی فراهم آورده؛ و در راستای چنین اهداف والای گام بردارد.
سازمان اداری مرکز
مسئول مرکز
مرکز فرهنگ و معارف قرآن که از زیرمجموعه‌های معاونت پژوهشی دفتر است با توجه به شرح وظایف خود دارای هشت گروه و یک مدیریت پژوهشی است که عبارتند از:مدیر اداره پژوهش
اداره پژوهش وظیفه نظارت مستمر بر اجرای طرح های تحقیقاتی از جهت انطباق با طرح تحقیق اولیه و رعایت زمان بندی، تدوین و پیشنهاد برنامه های کلان و سالانه مرکز، نظارت بر انعقاد و اجرای قراردادها، تهیه و تنظیم و تحلیل گزارش های برنامه ای و بودجه ای گروه ها و نیز مدیریت دبیرخانه شورای پژوهشی در تنظیم دستور جلسه و مصوبات و پیگیری آن و نظارت بر امور نشر آثار مرکز با همکاری انتشارات دفتر را به عهده دارد.
مدیر حوزه ریاست
این مدیریت وظیفه هماهنگی گروه های مرکز با ریاست آن و پیگیری امور محوله از سوی ریاست را به عهده دارد. تنظیم دیدارها درون و برون مرکز، انجام و پی گیری نامه اداری مرتبط با حوزه ریاست از دیگر وظایف این مدیریت می باشد.
شورای پژوهشی مرکز
شورای پژوهشی به عنوان مهم ترین نهاد سازمان پژوهشی در مرکز عمل می کند. از مهم ترین وظایف این شورا می توان به بررسی و تصویب طرح های جامع نظام پژوهشی مرکز، بررسی و تصویب عناوین پژوهشی، تایید صلاحیت علمی پژوهشگران متقاضی عضویت در هیات علمی ، ارزش یابی نتایج نهای پژوهش بر اساس طرح تحقیق، تصویت برنامه های سالانه و آیین نامه ها و مقررات پژوهش های کلان مرکز یاد کرد.
گروه های پژوهشی:
1. گروه دائرة المعارف‌های قرآن
مأموریت اصلی:
تدوین دائرة المعارف بزرگ و جامع تخصصى قرآنى در موضوعات گوناگون براى سطوح مختلف سنى و تحصیلى؛ و نیز مطالعه، تحقیق، و اجراى طرح‌هاى پژوهشى در زمینه اصول و مبانى دائرة المعارف نویسى قرآنى از وظایف و ماموریت‌هاى این گروه است.
بخش‌های علمی گروه
ادیان
اخلاق
تاریخ و اعلام
فقه و حقوق
فلسفه و کلام
معارف و مفاهیم
علوم قرآنی
کنترل و مقابله علمی
آثار منتشر شده
1. دائرة المعارف قرآن کریم (ج 1 ـ 6)
2. تک نگاشته‌های ابلیس دشمن قسم خورده، آزادی در قرآن، طلوع جاودان (حضرت ابراهیم (ع))، آیات نامدار، امدادهای غیبی از نگاه قرآن، استدراج سقوط گام به گام، آخرت سرای پایدار
3. شیوه نامه دائرة المعارف قرآن کریم
4. اَعلام قرآن (ج 1 -3)
آثار در دست تحقیق
1. دائرة المعارف قرآن کریم ویژه نوجوانان
2. اَعلام قرآن (ج 4)
3. 16عدد تک نگارى‌هاى قرآنى با عناوینى چون: ارتداد، اقتصاد، آخر الزمان، تعلیم و تربیت.
4. دائرة المعارف قرآن کریم، ج 8،7 و 9
5. دانشنامه علوم قرآنی (برگرفته از کتاب دائرة المعارف قرآن)
6. ترجمه عربی دائرة المعارف قرآن کریم